Cây và củ Địa liền

 Xin giới thiệu một số thông tin về cây Địa liền và kỹ thuật nhân giống, gieo trồng như sau:

 Cây Địa liền có tên khoa học là Kaempferia galanga L., 1753; thuộc họ Gừng (Zingiberaceae); bộ Gừng (Zingiberales). Cây thường có tên gọi khác là Tam nại, Sơn nại, củ Thiền liền, Sa khương. Trước đây, Địa liền mọc tự nhiên dưới tán rừng, theo thời gian do nhu cầu sử dụng cao, nguồn địa liền từ tự nhiên gần như cạn kiệt. Hiện nay tại các tỉnh phía Bắc, Địa liền được trồng tại các tỉnh Hải Dương, Hưng Yên, Quảng Ninh và ngoại thành Hà Nội, phục vụ một phần nhu cầu trong nước nhưng chủ yếu là xuất khẩu.

  1. Đặc điểm hình thái

 Địa liền là cây thân thảo, sống nhiều năm. Củ hình trụ tròn hay hình trứng, mọc ra nhiều rễ củ nhỏ, có vân ngang. Lá hình trứng rộng mọc xòe sát mặt đất, dài 8-15 cm, rộng 6-10 cm, gốc thuôn hẹp thành cuống dài 1-2 cm có rãnh kiểu lòng máng, đầu lá tù hơi nhọn, mép lượn sóng, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới hơi có lông mịn, gân lá chạy sát tận mép lá. Hoa không cuống, 2-5 cái màu trắng có đốm tím ở giữa, mọc cao hơn lá; lá bắc hình mũi mác nhọn; 3 lá đài dài, hẹp và nhọn; 3 cánh hoa rộng hợp thành tràng có ống dài 2-2,5 cm; nhị không có chỉ nhị, bao phấn 2 ô song song, có nhị lép, cánh môi to xẻ đôi thành 2 thùy. Toàn bộ cây chứa tinh dầu, đặc biệt tập trung nhiều ở rễ củ. 

Địa liền trồng xen dưới tán vườn cây ăn quả tại Đầm Hà

  2. Đặc điểm sinh học

 Địa liền là cây ưa sáng, có thể hơi chịu bóng và chịu được khô hạn hoặc cháy rừng do có hệ thống rễ (củ) nằm vùi dưới mặt đất. Cây tàn lụi vào mùa đông (ở miền Bắc) và mùa khô (ở miền Nam). Vào đầu mùa mưa, từ phần thân rễ mọc lên lá, sau đó ra hoa ngay (tháng 4-5). Hoa nở vào buổi sáng, chiều tàn. Địa liền có khả năng tái sinh vô tính khỏe bằng các rễ củ con hoặc rễ củ cái.

 3. Bộ phận dùng, công dụng

 - Bộ phận dùng: củ, phơi hay sấy khô.

 - Thành phần hóa học: củ chứa tinh dầu, trong đó chủ yếu là acid p-methoxycinamic, p-methoxy ethylcinamat (chiếm tới 30%), ethyl cinamat. Ngoài ra còn có n-pentadecan, D3-caren, camphen, O-methoxy ethylcinamat, borneol, p-methoxystyren, acid transcinamic, aldehyd cinamic, cineol, kaempferol và kaempferid.

 - Công dụng: Địa liền được sử dụng nhiều trong y học cổ truyền có tác dụng làm nóng, chữa đau ngực, ăn uống khó tiêu, nôn mửa, cảm sốt… ngoài ra Địa liền còn được dùng làm gia vị.

  4. Kỹ thuật nhân giống, gieo trồng

 - Nguồn giống: Sử dụng củ con, sau khi thu hoạch để riêng.

 - Đất trồng: Địa liền được trồng trên nương rẫy, những chân ruộng cao, thoát nước. Làm đất: cày bừa kỹ, lên luống cao 20-30 cm, lượng bón lót cho 1ha: 15-20 tấn phân chuồng, 250 kg supe lân, 150 kg kali. 

Địa liền trồng xen Quế trên đất lâm nghiệp

 - Kỹ thuật trồng: Cuốc hố sâu 10-15cm, cự ly 25-30 cm hố; mỗi hố đặt 1-2 củ con, lấp đất kín. Trồng xong phủ rơm rạ kín mặt luống. Củ giống trồng sau 20-25 ngày nảy mầm.

 - Chăm sóc: Làm cỏ, vun gốc, tưới nước khi đất quá khô. Cây trồng sau 10-12 tháng (khi toàn bộ phần thân cây tàn lụi) thì thu hoạch. Năng suất củ tươi đạt 10-15 tấn/ha.

 5. Khai thác, sơ chế và bảo quản

Củ Địa liền làm dược liệu và Củ Địa liền làm giống

 Thời điểm thu hoạch vào tháng 11-12, tiến hành đào cả khóm, rũ sạch đất, cắt bỏ phần thân lá và rễ, tách củ con và củ cái, rửa sạch, sau đó phơi hoặc sấy khô. Chú ý những củ con để làm giống không cần rửa, củ mầm cần rải ra trên nền đất mát để làm giống trồng vụ tiếp theo.

 Dược liệu địa liền khô được đóng thành bao, xếp trên các kệ cách ly mặt sàn; kho bảo quản thoáng mát, tránh ẩm ướt, côn trùng; khi dùng làm thuốc mới thái thành lát hoặc tán thành bột./.