Quảng Ninh hiện có 641 di tích các loại và 362 di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) kiểm kê. Trong đó có 2 di sản thế giới liên tỉnh là Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà và Quần thể di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc; di sản Then Tày, Nùng, Thái được UNESCO ghi danh là DSVHPVT đại diện nhân loại và 19 DSVHPVT nằm trong Danh mục quốc gia. Với nguồn lực bền vững này, Quảng Ninh đã thực hiện đồng bộ các giải pháp vừa bảo tồn những yếu tố gốc vừa phát huy giá trị di sản trong du lịch, dịch vụ, góp phần nâng cao sinh kế người dân và tăng trưởng xanh về kinh tế cho địa phương.

Đồng bộ các giải pháp

Qua tìm hiểu cho thấy, trong những năm qua, Quảng Ninh đã tiếp cận di sản không chỉ với vai trò gìn giữ văn hóa, mà còn là nguồn lực tạo sinh kế, tăng trưởng GRDP, nâng cao chất lượng sống cho người dân. Do đó, di sản luôn được tích hợp trong các Quy hoạch tỉnh, Quy hoạch tổng thể phát triển không gian đô thị, du lịch và kinh tế - xã hội. Quảng Ninh cũng đã dành nguồn lực lớn và thu hút xã hội hóa để đầu tư các tuyến giao thông đường bộ, đường cao tốc, đường hàng không để kết nối đến các di sản, các trung tâm du lịch, đô thị lớn của tỉnh. Từ đó, du khách đến gần hơn với di sản và người dân cũng được hưởng lợi trực tiếp từ hạ tầng và dịch vụ đi kèm.

Quảng Ninh hiện có 2 di sản thế giới liên tỉnh là Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà và Quần thể di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc. 

Với định hướng đưa di sản thành sản phẩm phục vụ du lịch, cho đến nay, Quảng Ninh đã có khoảng 120 di tích, di sản nằm trong các tour, tuyến du lịch cố định trên địa bàn, trong đó có những di tích được các đơn vị lữ hành lựa chọn để thiết kế nhiều sản phẩm riêng, trọn gói đưa vào khai thác. Du lịch văn hóa - tâm linh phát triển mạnh mẽ, trở thành một trong những loại hình du lịch nổi trội của tỉnh. Nhiều địa phương đã và đang xây dựng các tuyến du lịch văn hóa - tâm linh gắn với các mùa lễ hội, các nghi lễ truyền thống, góp phần tạo việc làm, giữ gìn nghề truyền thống và kích thích chi tiêu tại chỗ. Qua đó, di sản không chỉ được “trưng bày”, mà trở thành trải nghiệm sống động cho du khách.

Phát triển du lịch di sản không thể thiếu vai trò của cộng đồng và doanh nghiệp. Cùng với sự đồng hành tích cực của các doanh nghiệp lớn, có trách nhiệm xã hội trong đầu tư phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản, Quảng Ninh khuyến khích người dân địa phương tham gia vào việc gìn giữ và khai thác di sản thông qua các mô hình homestay, dịch vụ du lịch cộng đồng, bán hàng OCOP, trình diễn lễ hội truyền thống...

Tiêu biểu là Khu di tích và danh thắng Yên Tử, doanh nghiệp đã phát triển nhiều sản phẩm du lịch, dịch vụ thông qua việc nghiên cứu, tìm tòi, khai thác từ các giá trị của di sản gắn với cảnh quan thiên nhiên và các giá trị văn hóa, lịch sử của Phật giáo Trúc Lâm. Người dân địa phương cũng tham gia vào quảng bá, lan tỏa giá trị di sản và thu được lợi ích kinh tế thông qua việc bán các sản phẩm OCOP về thực phẩm, dược liệu, hàng tiêu dùng gắn với tri thức văn hóa bản địa của địa phương…

Du khách hành hương tại khu vực vườn thiền, hồ nước thuộc Quần thể Trung tâm văn hóa Trúc Lâm do doanh nghiệp đầu tư dưới chân núi Yên Tử.

Để thúc đẩy chuyển đổi số và truyền thông cho du lịch di sản, Quảng Ninh đã xây dựng website về Disanquangninh.gov.vn từ năm 2019, với nội dung được trình bày đẹp, dễ hiểu; bố cục về thông tin di sản rõ ràng. Bảo tàng Quảng Ninh - một trong những điểm đến hút khách, cũng đã số hóa được hơn 550 hiện vật trên hệ thống Bảo tàng 3D tại địa chỉ http://baotangao.baotangquangninh.vn/; Fanpage chính thức của Bảo tàng và triển khai trên ứng dụng Zalo Official Account. Các di tích quốc gia đặc biệt, di sản thế giới như Vịnh Hạ Long, khu di tích nhà Trần, Yên Tử, Bạch Đằng, Cửa Ông, Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô đều có các trang website, fanpage.

Khai thác tốt di sản văn hóa phi vật thể

Những năm gần đây, Quảng Ninh từ việc triển khai thực hiện chương trình OCOP gắn với xây dựng nông thôn mới đã góp phần hồi sinh, tạo sức sống mới cho nghề truyền thống, góp phần nâng cao thu nhập cho lao động địa phương. Nhiều sản phẩm làng nghề đa dạng, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường như: Miến dong Bình Liêu, mắm sá sùng Vân Đồn, nem chua Quảng Yên, hải sản khô Cô Tô, gốm sứ mỹ nghệ Đông Triều... Bên cạnh giá trị kinh tế, các nghề và làng nghề truyền thống còn đóng góp vào bức tranh văn hóa của địa phương. Do đó, đưa nghề truyền thống, làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch đã và đang trở thành xu hướng phát triển tại nhiều nơi.

Người dân địa phương tham gia nghi lễ rước trong Lễ hội Bạch Đằng.

Cùng với việc phát huy giá trị các làng nghề truyền thống, trong những năm qua, các địa phương trên địa bàn cũng chủ động ban hành các nghị quyết, đề án, kế hoạch nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, nhất là các di sản văn hoá phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số. Theo đó, các loại hình như nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội truyền thống được khôi phục, phát huy, ngày càng thu hút khách du lịch, góp phần gia tăng sinh kế cho người dân địa phương. Ở một số địa phương, nhiều lễ hội đã trở thành những điểm đến thu hút khách trong và ngoài nước, tạo nên thương hiệu, dấu ấn riêng nơi có di sản, như: Lễ hội đình Quan Lạn, Lễ hội Tiên Công, Lễ hội Bạch Đằng, Hội xuân Yên Tử, Lễ hội đền Cửa Ông...

Thông qua các hoạt động, hệ thống di sản trên địa bàn đã và đang góp phần đưa hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp, văn hóa đặc sắc Việt Nam đến với nhân dân trong nước và toàn thế giới. Hình ảnh của di sản cũng từng bước trở thành biểu trưng nhận diện, thương hiệu cho địa phương, góp phần thu hút các nhà đầu tư và thúc đẩy sự hòa nhập của kinh tế địa phương vào hoạt động kinh tế chung của cả nước.

Vịnh Hạ Long là một trong hai di sản của Quảng Ninh hiện có thu vé tham quan.

Mặc dù vậy, qua đánh giá thực tế cũng cho thấy, nguồn thu được hiện nay từ di sản chủ yếu đến từ vé tham quan, tiêu biểu là di sản Vịnh Hạ Long và Yên Tử. Các dịch vụ tại di tích, lễ hội, đầu tư còn tập trung tại một số địa điểm trung tâm, thuận lợi về giao thông, có thương hiệu, còn thiếu sản phẩm khai thác tại các khu vực miền Đông của tỉnh, nghiêng về sản phẩm khai thác các di tích, chưa khai thác hết tiềm năng của các di sản văn hoá phi vật thể.

Du khách đến với các di sản, khu du lịch của tỉnh hiện nay thời gian lưu trú còn ngắn, tiêu dùng cho chuyến đi mới chỉ dừng lại ở kinh phí chi trả khách sạn, dịch vụ vận chuyển, còn chi tiêu cho việc tiêu dùng và giải trí, nghỉ ngơi chưa nhiều. Các sản phẩm lưu niệm, ngành công nghiệp văn hóa "ăn theo" biểu tượng và giá trị của di sản, ẩm thực truyền thống, nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống gắn với di sản, với vùng đất chưa được đầu tư, nghiên cứu kỹ lưỡng, bài bản và trở thành chiến lược tạo nguồn thu thường xuyên, liên tục, ổn định cho địa phương. Giải quyết những vấn đề này thiết nghĩ cũng là tìm hướng đi lâu dài cho câu chuyện bảo tồn và phát triển gắn với di sản, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của Quảng Ninh.