Quảng Ninh có nhiều sản phẩm lưu niệm đậm bản sắc được du khách ưa thích, vừa tinh tế, vừa gợi nhớ về vùng Di sản nơi rừng liền biển nhưng chưa thực sự được quan tâm, phát huy giá trị.
Là người thường xuyên đưa khách đi tham quan, ông Trần Đăng An, Giám đốc Halour Tour (phường Hạ Long) rất tự hào về các món quà lưu niệm mang đậm sắc màu Vùng mỏ. "Tới một vùng đất, ai cũng muốn tìm hiểu và mang về một món quà đẹp, đặc sắc, kể câu chuyện văn hóa cùng con người nơi đó. Quảng Ninh đang có những sản phẩm như thế" - ông An chia sẻ.
Điêu khắc than đá tạo ra các sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa Vùng mỏ.
Từ lâu, than đá đã là biểu tượng gắn liền với Vùng mỏ Quảng Ninh. Ít ai ngờ, chất liệu tưởng chỉ phục vụ công nghiệp ấy lại được nghệ nhân Quảng Ninh biến hóa thành những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo. Tiêu biểu nhất, ở phường Hạ Long có gia đình nghệ nhân Nguyễn Tiến Quyết, hằng ngày ông cần mẫn chạm khắc từng khối than đen óng, tạo hình hòn Trống Mái, thuyền buồm, trống đồng, dáng Vịnh Hạ Long… Sau khi được mài kỹ, bề mặt than ánh lên sắc đen huyền ảo như gương soi, khiến mỗi sản phẩm lưu niệm vừa sang trọng, vừa gợi ký ức sâu về vùng đất “nảy sinh từ tầng than”.
Công việc ấy đòi hỏi sự kiên nhẫn và cảm nhận tinh tế, bởi chỉ cần mạnh tay, than có thể vỡ vụn. Từ bàn tay người thợ mỏ, những khối than trở nên sống động như được thổi hồn - nghề thủ công độc nhất vô nhị trên thế giới, như một “chứng nhân” kể chuyện về con người Vùng mỏ.
Nếu than đá biểu trưng cho sức mạnh, thì len đan Thượng Yên Công lại gợi sự mềm mại và giá trị nhân văn của vùng non thiêng Yên Tử. Ở nơi dòng người hành hương qua mỗi mùa, những phụ nữ Dao kiên nhẫn đan móc từng sợi len, tạo nên thú bông, búp bê, móc khóa nhỏ xinh. Mỗi sản phẩm là kết tinh của đôi bàn tay khéo léo, nghệ thuật đan cổ truyền và sức sáng tạo. Những món đồ len ấy do chị Đỗ Thùy Linh (phường Yên Tử) tự thiết kế, nhỏ gọn, ngộ nghĩnh, hòa quyện nét truyền thống và hơi thở hiện đại. Đặc biệt, chúng được tạo ra từ bàn tay của hơn 40 lao động là người cao tuổi, khuyết tật, bà con Dao quanh vùng - những con người gửi gắm tình cảm và câu chuyện đời mình trong từng sản phẩm. Từ xưởng nhỏ dưới chân Yên Tử, các sản phẩm len đã vươn ra thị trường quà lưu niệm và xuất khẩu, trở thành biểu tượng của sức sáng tạo và ấm áp nhân văn.
Sản phẩm búp bê từ đan len thủ công của chị Đỗ Mỹ Linh được khách hàng ưa thích và đánh giá cao tại Diễn đàn Phát triển thương hiệu uy tín quốc gia cuối năm 2023 tại Hà Nội.
Không chỉ có len và than, sản phẩm gốm mỏng Quang Vinh (phường Mạo Khê) thể hiện tinh thần sáng tạo của người thợ Quảng Ninh với bình hoa, đĩa bát hay tượng cô gái áo dài, chú Tễu… mỏng nhẹ, tinh xảo, làm từ đất sét trắng và cao lanh vùng Đệ tứ Chiến khu. Xưởng mở cửa cho du khách trải nghiệm nặn, tráng men, nung, kết hợp du lịch, giúp gốm Quang Vinh lan tỏa và khơi lại niềm tự hào nghề xưa. Ngược về vùng cửa sông Bạch Đằng, làng nghề mây tre đan Hưng Học (phường Phong Cốc) giữ nhịp sống riêng, sáng tạo từ vật dụng dân sinh thành mô hình thu nhỏ, giỏ tre, đồ trang trí tinh xảo. Đôi tay cần mẫn uốn mây, đan tre gợi ký ức “vương quốc nghề đan”. Sản phẩm nhỏ nhắn, bền đẹp, thân thiện môi trường và lưu giữ linh hồn đất bên bờ sông Bạch Đằng, được du khách yêu thích.
Ngoài ra, Quảng Ninh còn có nhiều sản phẩm lưu niệm đặc trưng khác như ngọc trai Vịnh Hạ Long, thổ cẩm, tranh thêu hay các đặc sản OCOP vùng miền (trà hoa vàng, mật ong, miến dong…). Mỗi sản phẩm đều mang trong mình câu chuyện văn hóa riêng, góp phần làm nên sắc màu vùng Di sản. Có thể thấy, từ “viên vàng đen” đến sợi len mềm hay nan tre vàng óng, mỗi món quà lưu niệm Quảng Ninh đều chứa đựng tâm hồn và câu chuyện của vùng đất, con người. Khi đến tay du khách, chúng không chỉ là kỷ vật mà còn là cầu nối văn hóa, gợi nhớ về con người và miền đất nơi rừng liền biển.
Du khách tàu biển tham quan và mua sản phẩm mỹ nghệ than đá ở xưởng chế tác than đá Quyết Bình.
Dẫu vậy, nhiều sản phẩm giàu bản sắc vẫn thiếu đầu tư về thiết kế, quảng bá và kết nối thị trường. Phần lớn phát triển nhờ nỗ lực cá nhân, trong khi nhiều làng nghề thiếu thợ trẻ, mẫu mã đơn điệu, giá cao so với hàng công nghiệp. Những món quà mang “hồn Quảng Ninh” kể câu chuyện vùng đất và con người giản dị nhưng sâu sắc, mộc mạc mà tự hào. Tuy nhiên, thiếu gắn kết khiến nghề truyền thống dễ mai một giữa dòng chảy hiện đại.