Kỹ thuật xét nghiệm đột biến gen EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ của phổi được các bác sĩ Bệnh viện Bãi Cháy nghiên cứu, ứng dụng thực hiện lần đầu tiên tại tỉnh Quảng Ninh, giúp bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn có phát hiện đột biến gene EGFR dương tính có nhiều cơ hội sớm được điều trị thuốc đích TKIs theo đúng phác đồ. Đây là một kỹ thuật khó hiện chỉ được thực hiện tại một số bệnh viện tuyến trung ương như bệnh viện K, bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện Phổi Trung ương.

Các bác sĩ Bệnh viện Bãi Cháy giới thiệu kỹ thuật xét nghiệm đột biến gene EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn.

Ung thư phổi là một trong những bệnh ung thư phổ biến nhất, đồng thời là loại ung thư gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Ung thư phổi được chia thành 2 loại chính: Ung thư phổi tế bào nhỏ chiếm khoảng 10 - 15% và ung thư phổi không tế bào nhỏ chiếm khoảng 85%, phần lớn bệnh nhân được phát hiện ở giai đoạn tiến triển, di căn. Đối với giai đoạn này, việc lựa chọn các phương pháp điều trị với phẫu thuật, xạ trị, hóa chất, miễn dịch… trở nên khó khăn hơn, tồn tại hạn chế về hiệu quả. Trong đó, điều trị hóa chất thường được áp dụng chỉ mang lại 40% tỷ lệ đáp ứng với thời gian sống thêm không quá 6 tháng và gặp nhiều tác dụng phụ không mong muốn.

Sự phát triển của y khoa thế giới đã cho phép tìm ra các đột biến điểm trên gen thúc đẩy tăng sinh tế bào phổi. Trong đó đột biến EGFR chiếm khoảng 50% trên bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ người châu Á. Trên cơ sở đó, liệu pháp nhắm trúng đích ra đời với bản chất là các thuốc ức chế lên các thụ thể gen này làm cắt đứt các dẫn truyền tín hiệu tăng sinh tế bào, từ đó giúp kìm hãm quá trình tăng sinh, phát triển, xâm lấn và di căn ung thư đã trở thành tiến bộ mới trong điều trị ung thư phổi. 

Qua nhiều thử nghiệm lâm sàng trên thế giới, các thuốc điều trị đích EGFR - TKIs đã chứng minh làm cải thiện tỷ lệ đáp ứng lên tới 80%, kéo dài thời gian sống thêm không bệnh tiến triển trên 10 tháng, có thể điều trị được ở những bệnh nhân có thể trạng già yếu và ít độc tính so với điều trị hóa chất. Đặc biệt nổi trội, thuốc có khả năng ngấm qua hàng rào máu não nên vẫn tác dụng hiệu quả trên bệnh nhân có di căn não. Đây là liệu pháp đầu tay được khuyến cáo trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn muộn có đột biến EGFR.

Việc xét nghiệm tìm đột biến gen EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn đóng vai trò quan trọng để bác sĩ xây dựng phác đồ áp dụng phương pháp điều trị thuốc trúng đích TKIs cho nhóm bệnh nhân có phát hiện đột biến gene. Xuất phát từ thực tế trên, các bác sĩ Khoa Vi sinh và Trung tâm Ung biếu, Bệnh viện Bãi Cháy đã nghiên cứu, ứng dụng kỹ thuật xét nghiệm đột biến gene EGFR trong điều trị đích bệnh nhân ung thư biểu mô không tế bào nhỏ của phổi giai đoạn tái phát, di căn. Đây là một bước tiến mới quan trọng trong nâng cao chất lượng điều trị cho bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát di căn, giúp giảm nhẹ triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống, làm chậm tiến triển khối u và kéo dài thời gian sống thêm.

Xét nghiệm đột biến gen EGFR áp dụng cho người bệnh ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tiến xa (giai đoạn IIIB và IV) có kết quả mô bệnh học là Carcinôm tuyến. Xét nghiệm được tiến hành trên mẫu bệnh phẩm là mẫu mô sinh thiết từ khối u nguyên phát ở phổi qua sinh thiết lõi kim hoặc phẫu thuật, mẫu tế bào học hạch di căn, dịch màng phổi, dịch rửa phế quản và chải phế quản. Khối u qua sinh thiết hoặc phẫu thuật sẽ được làm xét nghiệm mô bệnh học. Sau quy trình xử lý, cắt đúc thành những lát nhỏ trải trên lam kính và nhuộm màu, bác sĩ giải phẫu bệnh sẽ đọc lam dưới kính hiển vi để xác định loại mô học của khối u hoặc khối di căn. Nếu kết quả mô bệnh học của khối u (hoặc khối di căn) là ung thư biểu mô tuyến sẽ được đề nghị làm xét nghiệm đột biến gen EGFR.

Sau khi được bác sĩ giải phẫu bệnh khoanh vùng tế bào ung thư, xét nghiệm đột biến gene EGFR sẽ được thực hiện trên hệ thống xét nghiệm Real-time PCR cobas Z480 để phát hiện định tính và xác định loại của 42 đột biến gên EGFR trên các exon 18,19,20,21. Quá trình xét nghiệm đột biến gene EGFR hoàn thành có thể xác định tình trạng đột biến gen của tế bào u, làm căn cứ cho việc lựa chọn phương pháp điều trị đích với thuốc TKIs cho bệnh nhân.

Xét nghiệm đột biến gen EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn tại Bệnh viện Bãi Cháy.

Qua 2 năm triển khai xét nghiệm đột biến gene EGFR cho bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ tại bệnh viện Bãi Cháy (từ tháng 10/2020 - tháng 10/2022), kết quả trên 159 mẫu bệnh phẩm đã phát hiện được 60 bệnh nhân có đột biến EGFR dương tính, chiếm tỷ lệ 37,7%. Trong đó, 25 bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ có đột biến gen EGFR dương tính sớm được điều trị thuốc TKIs theo đúng phác đồ. Kết quả sau 3 tháng điều trị các triệu chứng của bệnh nhân đã được cải thiện rõ rệt với tỷ lệ giảm đau ngực 80,1%; giảm ho 86,9% và giảm khó thở 80%; thời gian sống thêm không tiến triển của bệnh nhân đạt trung bình 10,9 ± 5.8 tháng; thời gian sống thêm không bệnh tiến triển sau 3 tháng: 100%, 6 tháng: 92% và 12 tháng 32%; tỷ lệ kiểm soát bệnh 96%, tỷ lệ đáp ứng khối u 72%; tác dụng phụ ít gặp.

Đề tài “Ứng dụng xét nghiệm đột biến gene EGFR trong điều trị đích bệnh nhân ung thư biểu mô không tế bào nhỏ của phổi giai đoạn tái phát, di căn tại bệnh viện Bãi Cháy” của nhóm tác Đinh Thị Lan Oanh, Nguyễn Thị Tỉnh, Mai Tuấn Hưng, Hoàng Minh Tuân, Nguyễn Đình Hải, Nguyễn Huy Quân, Bệnh viện Bãi Cháy đạt giải nhất Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Quảng Ninh lần thứ IX, năm 2022 - 2023. Chia sẻ về đề tài này, Ths. Bác sĩ Nguyễn Thị Tỉnh, Trưởng Khoa Vi sinh cho biết: Bệnh nhân có phát hiện đột biến gen sớm sẽ có cơ hội được tiếp cận phương pháp điều trị đích TKIs theo đúng phác đồ mà trước đây phải gửi mẫu lên các bệnh viện tuyến Trung ương. Đây là một bước tiến mới quan trọng nâng cao chất lượng điều trị cho bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn tại bệnh viện Bãi Cháy. Bệnh nhân sau khi được điều trị đích TKIs có thời gian sống thêm không tiến triển cao hơn so với điều trị hóa chất; ít tác dụng phụ gây ảnh hưởng tới chất lượng điều trị, cải thiện chất lượng cuộc sống. Bệnh nhân vẫn tham gia lao động và sinh hoạt được nên giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội. Hiện tại, xét nghiệm đột biến gen EGFR và điều trị thuốc đích TKIs đang được thực hiện thường quy tại Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện Bãi Cháy.

Bệnh nhân T.V.B, 64 tuổi, trú tại xã Đông Xá, Huyện Vân Đồn thường xuyên bị mệt mỏi, tức ngực, đau đầu. Khi đến Bệnh viện Bãi Cháy, bệnh nhân được các bác sĩ thăm khám, thực hiện các xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh, giải phẫu bệnh chuyên sâu và kết luận chẩn đoán mắc ung thư phổi giai đoạn IV di căn não từ tháng 9/2022. Căn cứ vào kết quả xét nghiệm đột biến gen EGFR, các bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị bằng sử dụng thuốc trúng đích TKIs kết hợp xạ trị triệu chứng ung thư di căn não. Gần 1 năm điều trị thuốc đích theo phác đồ, sức khỏe của ông B ổn định, có thể sinh hoạt bình thường và chung sống khỏe mạnh với căn bệnh.

Qua thực hiện kỹ thuật xét nghiệm đột biến gene EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tái phát, di căn đã tạo được bước tiến mới, nâng cao chất lượng điều trị cho bệnh nhân, giúp giảm nhẹ triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống, làm chậm tiến triển khối u và kéo dài thời gian sống thêm cho người bệnh. Cùng với hiệu quả điều trị mang lại, kỹ thuật xét nghiệm tìm đột biến gene EGFR ở bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ được thực hiện ngay tại Bệnh viện Bãi Cháy, mẫu mô không phải gửi tới các bệnh viện tuyến trung ương để xét nghiệm nên không mất thêm chi phí gửi mẫu và xét nghiệm. Đặc biệt, kết quả được gửi cho bác sỹ sớm, bệnh nhân sẽ được thực hiện phác đồ điều trị sớm hơn. Phương pháp điều trị đích TKIs, bệnh nhân điều trị ngoại trú nên không mất chi phí nằm viện. Khi sử dụng phác đồ điều trị đích, thuốc ít tác dụng phụ so với điều trị hóa chất, việc quản lý tác dụng phụ đơn giản, bệnh nhân hiếm khi phải nhập viện để điều trị vì tác dụng phụ của thuốc. Hiện nay, chi phí xét nghiệm phát hiện đột biến gene EGFR được bảo hiểm chi trả theo quy định, thuốc điều trị đích được bảo hiểm y tế chi trả 50%, do đó bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ có đột biến gene EGFR dương tính dễ tiếp cận với phác đồ điều trị này.

Hoàng Anh