Học sinh Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú huyện Ba Chẽ làm mặt nạ Ka đong.

Phục dựng các lễ hội truyền thống

Ba Chẽ hiện có 14 dân tộc anh em cùng sinh sống. Đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 85% dân số của huyện, tạo nên sự giao thoa văn hóa đa dạng trên vùng đất này. Nơi đây còn lưu giữ nhiều lễ hội truyền thống, như đình Làng Dạ, Lồng Tồng, Miếu Ông - Miếu Bà, gần đây thêm lễ hội Trà hoa vàng và các tục hát then, hát soóng cọ, hát đối, ẩm thực, nghề thủ công truyền thống...

Năm 2020, dù dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, nhưng lần đầu tiên huyện tổ chức thành công lễ hội Bàn Vương, là lễ hội cổ truyền quan trọng trong đời sống tâm linh người Dao, tái hiện hành trình vượt biển của người Dao đến lập nghiệp tại vùng đất mới và nghi lễ tưởng niệm ông tổ Bàn Vương, cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, con người ấm no, hạnh phúc.

Từ Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Dao tại thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ gắn với phát triển du lịch cộng đồng”, huyện đã xây dựng miếu Bàn Vương và Nhà truyền thống cộng đồng tại thôn Sơn Hải. Bên cạnh đó, những điệu múa rùa, nhảy lửa được khôi phục. Nghi lễ nhảy lửa thể hiện sức mạnh của con người, sẵn sàng đương đầu và vượt qua khó khăn, gây được ấn tượng mạnh mẽ với du khách và người dân địa phương.

Các lễ hội trên địa bàn huyện thường có nhiều tiết mục văn nghệ quần chúng, do diễn viên từ các xã và trường học trên địa bàn biểu diễn, tạo không khí rộn ràng, vui tươi. Cùng với thành lập, có giải pháp duy trì và phát triển các CLB trên địa bàn, huyện còn tổ chức cho thành viên các CLB tham gia biểu diễn dân ca, dân vũ trong và ngoài tỉnh.

Người dân huyện xem triển lãm ảnh về quê hương Ba Chẽ.

Quy hoạch khu bảo tồn, trải nghiệm văn hóa

Huyện đã phối hợp với Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam thực hiện sưu tầm tại 8 xã, thị trấn các trang phục, đồ dùng sinh hoạt, công cụ sản xuất, nhạc cụ... của dân tộc Sán Chay. Nhiều phong tục, tập quán của người Sán Chay cũng được bảo tồn.

Huyện có nhiều dự án khôi phục, bảo tồn trình diễn dân ca, dân vũ của một số dân tộc; mở các lớp dạy nghề chạm bạc, lớp dạy thêu, chế tác mặt nạ... Việc bảo tồn các hoạt động văn hóa còn có sự vào cuộc tích cực của học sinh Trường Phổ thông Dân tộc nội trú huyện. Tại Trường, các nghệ nhân truyền dạy cho học sinh cách làm mặt nạ Ka đong - mặt nạ của đấng thần linh bảo vệ con người trong tín ngưỡng của người Dao...

Nhằm góp phần lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, thời gian qua, các cấp hội phụ nữ huyện đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, triển khai nhiều hoạt động cụ thể, thiết thực, đưa công tác bảo tồn văn hoá huyện trở thành những việc làm thường xuyên trong đời sống, nếp sinh hoạt của mỗi người dân. Các hội viên, phụ nữ tham gia, tái hiện, truyền dạy cho nhau các trò chơi dân gian, nghề thêu thổ cẩm, làm món ăn truyền thống…, góp sức gìn giữ những nét đẹp trong văn hóa dân tộc.

Phụ nữ dân tộc Dao thi đấu đẩy gậy tại Lễ hội Bàn Vương năm 2022.

Theo Quy hoạch xây dựng vùng huyện Ba Chẽ đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2050 được UBND tỉnh phê duyệt, Ba Chẽ sẽ trở thành khu phát triển văn hóa, trải nghiệm hơn 60.000ha. Khu vực được quy hoạch có tính chất là nơi hội tụ, gắn kết, giao lưu văn hoá các dân tộc tại huyện và bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá các dân tộc trong và ngoài tỉnh; là khu vực phát triển du lịch văn hoá, du lịch trải nghiệm gắn với thương mại nông nghiệp và phát triển du lịch cộng đồng. Phân vùng phát triển không gian được chia làm 2 vùng. Trong đó vùng 1 gồm thị trấn Ba Chẽ hiện trạng và một phần các xã Nam Sơn, xã Đồn Đạc, được xác định là trung tâm hành chính, kinh tế, văn hóa, lấy sông Ba Chẽ là trục cảnh quan chính của đô thị, lấy yếu tố cảnh quan thiên nhiên làm mục tiêu phát triển.

Với sự quan tâm của tỉnh, của các sở ngành, vào cuộc tích cực của toàn dân, những nét đẹp văn hóa trên địa bàn huyện tiếp tục được gìn giữ, phát huy hiệu quả, góp phần quảng bá, giới thiệu những tiềm năng du lịch, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.