Đồn Đen là một trong 5 di tích của huyện Đầm Hà nằm trong danh mục kiểm kê di tích của tỉnh Quảng Ninh; có tổng diện tích 11.351,8 m2, trong đó khu xây dựng rộng gần 5.000m2, có hệ thống hầm ngầm, bốt canh gác, hầm ngầm nhốt tù nhân… Xung quanh có tường bao bằng đá, bê tông cốt thép rất kiên cố. Qua năm tháng, di tích Đồn Đen tuy có xuống cấp theo thời gian, nhưng hình thù còn gần như nguyên vẹn.

Di tích đã được đầu tư tu bổ lại từ tháng 10/2018 gồm hệ thống kè chắn cát, cống thoát nước mưa, điện chiếu sáng, đường vào khu di tích. Các hạng mục cũ của đồn Đen như đài quan sát đông, tây, nam, bắc, hệ thống các hầm, tường thành của di tích vẫn được giữ nguyên.

Đồn Đen là nơi diễn ra nhiều trận đánh lớn nhỏ của dân quân, du kích huyện Đầm Hà. Đặc biệt là đêm ngày 26 tháng 01 năm 1946, mũi tiến công thứ nhất dưới sự chỉ huy của đồng chí Chu Hoàng, phân đội trưởng, từ Đại Bình tiến đánh đồn Nà Pá, rồi thọc sâu vào chợ A Voong. Tại đây gặp bọn phỉ bảo an trong đồn ra chặn đường, lực lượng ta đồng loạt nổ súng bao vây, uy hiếp lực lượng địch, được nội ứng trong đồn bảo an giúp sức và nhân dân dẫn đường, ta diệt luôn 3 tên ngoan cố, bọn còn lại hốt hoảng bỏ chạy thục mạng vào đồn, phân đội nhanh chóng vượt qua sông, bao vây sào huyệt đồn Cao, chặn chân giặc từ đồn ra ứng cứu cho các nơi.

Mũi thứ hai do đồng chí Nguyễn Quyến cùng đội tự vệ xã Đầm Hà từ  Cống Năm Choọng vòng qua Tân Lập đột phá các lô cốt trên đường vào thị trấn. Trước sức mạnh của quân ta, bọn giặc hốt hoảng bỏ chạy toán loạn; thừa thắng, quân ta tiến đánh các công sở, nhà ở, nơi ăn nghỉ của bọn địa chủ, quan lại trong thị trấn. Đánh đến đâu, quần chúng nhanh chóng tổ chức lực lượng chiếm giữ đến đó. Hoảng hốt trước sức tiến công của quân và dân ta, nhiều tên địa chủ, quan lại cùng vợ con vội vàng chạy trốn, xin hàng. Bọn giặc trong đồn Châu hoảng sợ đóng chặt cổng, lực lượng của ta đã dùng mìn bật tung cánh cửa, phối hợp với anh em bảo an được cài cắm trong đồn làm nội ứng diệt nhiều tên ngoan cố, số còn lại vội vã xin hàng. Toàn phân đội cùng quần chúng ào ào tiến vào đồn giặc, tiếng reo hò vang lên như sấm dậy, lá cờ đỏ sao vàng được cắm lên tung bay trên đỉnh đồn giặc.

Mũi tiến công thứ ba do đồng chí Sùng Lãm chỉ huy nhanh chóng đánh vào Đầm Buôn, giặc trong đồn lo sợ, la ó ầm ĩ, tìm đường chạy tháo thân. Bọn giặc ở đồn Đỏ hoảng loạn, vội vàng vượt sông chui vào sào huyệt đồn Đen. Lực lượng ta tràn vào các đồn, thu tài liệu, súng đạn.

Trong khi lực lượng ta đang tiến công áp đảo và bao vây địch thì đội quân Mã chiến của đồng chí Nông Minh Đạo từ Đình Lập kịp thời có mặt để tiếp sức.

Địch cố thủ giữ đồn, ta vừa áp sát, vây hãm, vừa kêu gọi đầu hàng và nhử địch để chúng cạn kiệt đạn dược, chờ trời sáng sẽ đồng loạt tấn công, tiêu diệt chúng.

Bị đói khát, mệt mỏi lại sa sút về tinh thần, biết không thể đối phó được với sức mạnh của ta, bọn giặc phải mở đường máu để tháo chạy, dựa vào đêm tối, địa hình hiểm trở, chúng đã vượt đường ngầm, qua sân bay chuồn về Hà Cối.

Mờ sáng ngày 27 tháng 1 năm 1946, từ bốn phía, lực lượng giải phóng cùng nhân dân đã ào ào tiến vào trong đồn giặc, người người hân hoan, tay bắt mặt mừng trong niềm vui chiến thắng.

Sào huyệt thứ hai của bọn thổ phỉ trên đất miền Đông bị tiêu diệt, bọn bảo an, quan lại ở các làng xã vội vàng xin đầu hàng, một số chạy lên rừng ẩn nấp; những phần tử có nợ máu với cách mạng, với nhân dân tìm đường chạy về Hà Cối. Đúng 7h30 phút ngày 27 tháng 1 năm 1946, huyện Đầm Hà hoàn toàn được giải phóng.

Đồn Đen là sào huyệt cuối cùng của bọn thổ phỉ cố trụ lại sau khi quan thầy Pháp của chúng đã rút khỏi. Đồn Đen sạch bóng giặc, cũng là giờ phút lịch sử chính quyền cách mạng giải phóng hoàn toàn huyện Đầm Hà.